Men heeft moeten wachten tot 1960 vooraleer een kunstwetenschapper, en wel de vermaarde Ernst Gombrich (3), in zijn boek over kunst en illusie, stelde dat wat we zien, we nooit zuiver kunnen scheiden van wat we weten. De kunstenaar maakt nooit een “kopie” van de werkelijkheid, maar wel een overzetting. Schilderen is altijd een vertaling. Hierbij krijgen we de indruk dingen te zien die er op het schilderij niet zijn. Illusie en werkelijkheid zijn niet uit elkaar te houden. Ook een “realistische” schilder moet een keuze maken uit de hoeveelheid informatie die hem uit de buitenwereld bereikt. Dit heeft tot gevolg dat zelfs de meest overtuigde realist suggestief moet werken. Daar komt nog bij dat wat men als realisme beschouwt in feite afhankelijk is van culturele afspraken. Het nabootsen van de werkelijkheid is steeds maar een keuze uit een van de vele weergavemogelijkheden. Wat iets uit de wereld “is”, komt dus neer op de som van de zovele wijzen waarop dat iets kan worden gezien, beschreven of uitgebeeld. Zelfs de meest realistische kunst “maakt” dus de wereld, ze geeft er een interpretatie van. Dit is de visie van een andere baanbreker over dit onderwerp: Nelson Goodman (4).
Ook de realistische voorstelling van iets veronderstelt vindingrijke creativiteit. Het is normaal dat men op basis van gelijkenis over “realisme” spreekt. Dat een afbeelding op de natuur gelijkt, betekent vaak enkel dat zij lijkt op de wijze waarop de natuur gewoonlijk geschilderd wordt. Realisme is relatief, want het is ook gebonden aan de voorstellingswijze die een bepaalde persoon gewoon geworden is binnen een gegeven cultuur en tijd. Wat we “realistisch” noemen valt dus vaak samen met een traditionele Westerse voorstellingswijze. Dit verklaart waarom het realisme zoveel kritiek heeft gehad vanwege het modernisme. Maar het inzicht zelf, nl. dat realisme ook een interpretatie is, legt de weg open voor realisme als vernieuwer. Ook het realisme kan een nieuwe interpretatie zijn. Dat werd pas echt duidelijk door het hyperrealisme van de jaren zeventig en later werken ook de postmodernisten met het realisme als een ontledings¬methode om zichtbaar te maken hoe het realisme-¬effect in elkaar zit.
3) W. Elias, Tekens aan de Wand, Antwerpen, 1988, pp. 20-31.
4) Idem, pp. 119-130.
© 2012, Willem Elias. All rights reserved. On republishing this article you must provide a link to the original article on www.belgischekunst.be.
