OF WAT ALS EEN VRIJDENKER VANUIT EEN GELOVIGE BLIK TE KAKKEN WORDT GEZET?
Willem Elias, cultuurfilosoof en notoir Flamkenner moest met lede ogen aanzien hoe Kristien Hemmerechts besloot niet enkel een selectie van de dagboeken van Leopold Flam (1912-1995) te publiceren, maar ook te analyseren. Hoewel het boek leest als een trein, sluiten haar interpretaties niet echt aan op de persoon die Flam werkelijk was, en hoe hij gekend werd door Willem zelf en andere Flamisten. Flam zou soms zelfs een loopje nemen met de werkelijkheid in zijn dagboeken.
Voor Flamisten primeert dan ook het belang van Flam als filosoof en de verspreiding van zijn denken. Lees hier het hilarische standpunt van Willem Elias. Hoera, hoera, driewerf hoera, het boek Ik zal alles verdragen, ook mezelf werd op 15 februari 2023 feestelijk ingehuldigd in het Antwerpse Letterenhuis, het mausoleum van de literatoren. De samenstellers Kristien Hemmerechts en Guido Van Wambeke straalden van geluk bij de presentatie van de dagboekfragmenten en brieven van Leopold Flam tussen 1927 en 1957. Dat hoort zo bij een geboorte. Kristien Hemmerechts heeft zestig mensen ertoe aangezet om de dagboekgeschriften over te typen. De noeste werkers glunderden in de mooie aula van het Letterenhuis terecht bij de dankwoorden om hun participerende prestaties. Ik zat erbij en keek ernaar.
Een dag later werd het boek chaotisch besproken bij het Centrum voor Academische en Vrijzinnige Archieven (CAVA) aan de Vrije Universiteit Brussel (VUB). Hemmerechts liet moderator Max Borka zijn werk niet doen en ik, gelegenheidsadvocaat van de Flamgetrouwen, kreeg nauwelijks het woord. Gelukkig kwamen er een paar interessante vragen uit het talrijke publiek.
Voor alle duidelijkheid leg ik mijn relatie met Flam bloot. Ik waardeer hem als oud-professor en als Vlaamse filosoof, maar weet dat hij als persoon rare kanten had. Sinds 1969 wekte hij mijn sluimerende interesse voor de filosofie op, die nu nog steeds springlevend is. Hij verstevigde mijn jeugdige wijze van vrij denken door me de fundamenten van het atheïsme aan te reiken – namelijk dat er geen fundamenten zijn. Niet in het minst leerde hij me schrijven vanuit het principe te luisteren naar de fluisterende stemmen in mij. Hij vroeg ons geen academische scripties met veel referenties naar de helden van de geest, gestaafd door citaten en noten. Gewoon in onszelf kijken en de inkt mijmerend laten vloeien, als een brouwsel van eigen overpeinzingen. Jarenlang heb ik aan de VUB mijn studenten de raad gegeven om te oefenen in het schrijven via liefdesbrieven, of zoals Flam, door dagboeken vol te kribbelen. Inderdaad, Flam heeft me gevormd in mijn spreken en schrijven. Het ‘ongepaste’, vandaag verbodene, verwoorden met een educatieve bedoeling, was de toon die hij gezet heeft.
Na het volgen van zijn lessen gedurende zeven jaar – de verplichte, alsook de uit eigen wil gevolgde cursussen – hield ik het voor bekeken. Zijn existentialisme met een overmatig op het ‘ik’ gebaseerde bewustzijnsfilosofie was me de strot uitgekomen. Ik verdiepte me in de Franse structuralisten – ere wie ere toekomt – omdat Flam ze voortdurend in zijn lessen bekritiseerde. Mijn uitgebreide collectie Flamboeken belandden op de zolder van mijn vader. Ik zocht Leopold Flam ook niet meer op. Op één keer na dan samen met Hubert Dethier, naar het einde van zijn leven toe. Leopold was toen een schriel oud mannetje geworden met piepende stem. Het betekende mijn eerste daadwerkelijke bewustwording van het ouder worden. Ik heb geen grootvader gekend.
Flam merkte mijn ontsteltenis op. Ik was ook op zijn uitvaart. Mijn eerste les gaf ik over zijn denken: over het belang van een meester bij de vorming van zichzelf en nog meer over de nood om ermee te breken als begin van de eigen weg. Via het postmodernisme wisten we ondertussen dat de fenomenologie en het structuralisme geen vijanden hoefden te zijn, wel twee benaderingen van de werkelijkheid, respectievelijk de zoektocht naar essenties en het inzicht in relaties. Of anders gezegd, de ene houdt zich bezig met betekenissen en de andere met bijbetekenissen. Ik sloot aan bij een groepje oud-studenten, die vonden dat zijn nagedachtenis niet mocht verloren gaan. We besloten om een boek te maken. Dit gebeurde in 2010, ter voorbereiding van de herdenking van zijn honderdste geboortedag in 2012. Leopold Flam (1912-1995) Een filosoof van gisteren voor een wereld van morgen verscheen bij VUBPress. Deze viering kreeg eveneens vorm in de expositie Flamboyant - Leopold Flam, filosoof van het tragisch bewustzijn, een tentoonstelling van de VUB en deMens.nu, in het Archief en Museum voor het Vlaams Leven te Brussel (AMVB). De expo werd geopend op 15 maart 2012 en was opgezet door beeldend kunstenaar Francis Denys, emeritus professor Jeanine Lambrecht en filosoof Jan Van den Brande.
Artikel verschenen in De Geus, april 2023. Het volledige artikel kan u hieronder verder lezen:
Reactie plaatsen
Reacties